Równowaga kwasowej zasady

Funkcjonowanie komórek, tkanek, narządów czy całego ustroju zawsze zależy od jakości równowagi kwasowo-zasadowej środowiska wewnętrznego. Gdy tylko równowaga ta zostanie naruszona (w wartościach bezwzględnych lub na poziomie tendencji kontrolujących ją w tę czy inną stronę), wpływają najpierw na zdarzenia biochemiczne, następnie na funkcje komórki, a w końcu na odchylenie od równowagi wszystkich zachodzących zdarzeń. w organizmie występuje. Występowanie szerokiego spektrum schorzeń - układu krążenia (procesom miażdżycowym zawsze towarzyszy zaburzenie równowagi kwasowo-zasadowej), stanów zapalnych, zaburzeń czynności nerek, niestrawności itp. pozwala zorientować się w problemie i poznać możliwości dochodzenia zadośćuczynienia. Z tego powodu wpływ diety na równowagę kwasowo-zasadową organizmu stanowi integralną część zasad Strefy Optymalnego Funkcjonowania (w kolejności szóstej), na których opieramy naszą filozofię edukacji w zakresie żywienia i zdrowie.

Równowagę kwasowo-zasadową można oceniać na dwóch poziomach:

1. Z pozycji zdarzeń dających się ocenić biochemicznie, zachodzących na poziomach cząstkowych w układach żywych.

2. Z punktu widzenia tendencji zachodzących w obrębie poszczególnych wydarzeń.
   Ten pogląd i podejście reprezentują głównie tzw. kierunki alternatywne, na czele których stoi Tradycyjna Medycyna Chińska.

Każdy punkt widzenia ma swoje zalety, próbując zastosować je do diety i zdrowia w sposób holistyczny, należy je przyjmować z pewnym marginesem. W związku z tym najkorzystniejsze jest przestrzeganie obu podejść.

W praktyce pojęcie „równowagi kwasowo-zasadowej” zostało nieco sprofanowane. Przyczyną tej sytuacji są z jednej strony wysiłki producentów i sprzedawców suplementów diety mające na celu promocję sprzedaży swoich produktów poprzez twierdzenie, że większość społeczeństwa cierpi na tzw. „nadkwaszenie”, a następnie masowe rozpowszechnianie tego zjawiska wiarę całemu społeczeństwu. Z drugiej strony wysiłki naukowców mające na celu zwalczanie tych działań z tym, że nie mają one podstaw naukowych. W środku tych „dyskusji” stoi laik, który ma znaczne trudności z zorientowaniem się w sytuacji. Kiedy właściwie zrozumiemy znaczenie równowagi kwasowo-zasadowej, nie tylko da się uniknąć takich sytuacji, ale przede wszystkim mamy w rękach narzędzie, które z powodzeniem możemy wykorzystać do wpływania na nasze zdrowie (lub wszystkie zdarzenia sprzyjające zdrowiu). Przyjrzyjmy się więc obu widokom bardziej szczegółowo:

Równowaga kwasowo-zasadowa z punktu widzenia biochemii

Równowagę kwasowo-zasadową definiuje się jako równowagę kwasów i zasad wewnątrz organizmu, która również jest dynamiczna (w ciągłym ruchu). Oznacza to, że ocenia się stosunek pomiędzy powstawaniem i wydalaniem kwasów i zasad, przy czym te stosunki cząstkowe stanowią podstawę utrzymania równowagi (homeostazy). Źródłem kwasów w organizmie jest głównie metabolizm, natomiast źródłem zasad jest pożywienie.

Zakłócenie równowagi kwasowo-zasadowej może prowadzić w dwojaki sposób: Jeżeli w ustroju przeważają kwasy (=spadek pH), sytuacja ta prowadzi do kwasicy. W przypadku przewagi zasad (zwiększanie pH) istnieje tendencja do rozwoju zasadowicy.
Ponieważ organizm ma naturalną skłonność do wytwarzania większej ilości substancji kwaśnych (są one źródłem protonów, co prowadzi do obniżenia pH środowiska), wśród laików panuje przekonanie, że ich organizm jest podatny na tzw. nadmierne zakwaszenie, któremu należy zapobiegać poprzez różne modyfikacje diety, w tym stosowanie suplementów diety.

Każdy układ w organizmie ma równowagę pH na innym poziomie i jednocześnie w innym przedziale (zakresie) wartości. Jeśli chcemy ocenić równowagę kwasowo-zasadową, to zawsze w kontekście funkcjonowania konkretnej części organizmu. Na przykład normalne pH krwi różni się od pH moczu. Krew jest bardzo czułym wskaźnikiem odchyleń pH – fizjologiczny zakres pH krwi tętniczej waha się od 7,36 do 7,44. Wartości powyżej 7,44 nazywane są „ alkalemią” itp 7.36, potem „kwasowość”. Jeżeli odchylenia pH są zbyt duże, są niebezpieczne dla zdrowia, a w konsekwencji życia (następuje zmiana w strukturze enzymów, przepuszczalności błon czy rozkładzie elektrolitów). Wartości poniżej 6,8 i powyżej 7,8 są niezgodne z życiem.

Na równowagę kwasowo-zasadową organizmu wpływa (kontroluje) kilka systemów:

1. Układy w organizmie są ustawione w taki sposób, że tendencja do wytwarzania większej ilości kwasów jest kontrolowana przez układ buforowy (obejmuje to na przykład hemoglobinę, białka osocza, wodorowęglany, fosforany organiczne i nieorganiczne).
   Kwasy są neutralizowane, a następnie wydalane z organizmu. Generalnie bufory regulują wahania pH jedynie do poziomu ich zdolności buforowania. W ramach zdolności organizmu do utrzymania homeostazy na poziomie równowagi kwasowo-zasadowej, bufory stanowią tzw. pierwszą linię obrony, na której zachodzą te mechanizmy „równoważące”. Znaczące zmiany pH w układach zachodzą dopiero wtedy, gdy zdolność buforowa organizmu zostanie wyczerpana, a tym samym organizm traci zdolność do utrzymywania równowagi. Bufory rozwiązują wahania pH podczas normalnego metabolizmu, czyli krótkotrwałe, dzięki czemu reagują natychmiast.

2. Drugi system to oddychanie.
   Układ oddechowy ma wpływ na zawartość dwutlenku węgla. Przy znacznym odchyleniu w wymianie gazowej krwi w wyniku oddychania mogą wystąpić dwa ekstremalne stany:
   
   - W przypadku gromadzenia się dwutlenku węgla (na przykład w przypadku zmniejszonej wentylacji pęcherzyków płucnych) spada pH w tkance zewnątrzkomórkowej i pojawia się kwasica oddechowa.
   
   - Jeżeli natomiast zmniejsza się stężenie dwutlenku węgla we krwi, wzrasta pH i równowaga przesuwa się w kierunku zasadowicy oddechowej (sytuacje te w praktyce zdarzają się rzadziej, zdarzają się np. przy niższym stężeniu tlenu we krwi środowisku wysokogórskim).

Centrum układu oddechowego zlokalizowane jest w pniu mózgu (rdzeń kręgowy), dlatego stosunkowo szybko reaguje na zmiany kwasowo-zasadowe (ok. 1-3 minut, czyli wolniej niż systemy buforujące).

3. Trzecim układem utrzymującym równowagę kwasowo-zasadową są nerki, które odgrywają złożoną rolę w utrzymaniu równowagi. W ramach wymaganego czasu mają możliwość reagowania w ciągu godzin lub dni. Nerki to układ, który może skutecznie usuwać z organizmu kwasy powstające w wyniku metabolizmu i w ten sposób utrzymywać równowagę. Zapobiegają w ten sposób występowaniu tzw. kwasicy lub zasadowicy metabolicznej. Istnieje wiele przyczyn tych ekstremalnych warunków:
   W przypadku kwasicy są to np. skrajne zwiększenie aktywności metabolicznej (poprzez odżywianie, wysiłek fizyczny), szybka utrata substancji zasadowych (np. biegunka), intensywne wymioty czy cukrzyca (stan zaawansowanej ketozy).
   Znacznie rzadsze stany zasadowicy mogą wystąpić w przypadku stosowania preparatów takich jak leki moczopędne lub soda oczyszczona w celu usunięcia zakwaszenia żołądka.

4. Czwartym układem odgrywającym istotną rolę w równowadze kwasowo-zasadowej jest wątroba.
   Ten kluczowy narząd metabolizmu energetycznego wchodzi w równowagę kwasowo-zasadową głównie poprzez metabolizację amoniaku powstającego podczas trawienia.

5. Piątym i ostatnim znaczącym układem wchodzącym w zdarzenia kwasowo-zasadowe jest serce, które wpływa na równowagę poprzez utlenianie ciał mleczanowych i ketonowych.

Podsumowując, istnieją zatem cztery podstawowe zaburzenia równowagi kwasowo-zasadowej:

1. Kwasica oddechowa – spadek pH krwi na skutek wzrostu stężenia CO2,
2. Zasadowica dróg oddechowych – wzrost pH krwi na skutek spadku stężenia CO2,
3. Kwasica metaboliczna – spadek pH krwi na skutek zmniejszenia nadmiaru zasady ([HCO ₃ ^- ]),
4. Zasadowica metaboliczna – wzrost pH krwi na skutek wzrostu nadmiaru zasady ([HCO ₃ ^- ]).

Zazwyczaj bada się je w laboratorium w oparciu o oznaczenie konkretnych wartości pH, [HCO ₃ ^- ], CO ₂ lub O _2, łącznie z substancjami, które mają wpływ na te wartości. Czyli stężenie kationów ( Na ⁺, K ⁺, Ca ²⁺, Mg ^2, ), stężenie anionów (Cl ^-, mleczan, albumina) i stężenie metabolitów ( mocznik, kreatynina, ciała ketonowe).

Ocena stanu równowagi kwasowo-zasadowej jest zatem procesem dość złożonym i bardzo trudnym do zrozumienia dla laika. Ponadto należy zdać sobie sprawę, że kwasica i zasadowica to dwa graniczne stany metaboliczne, których rozpoznanie powinien zawsze postawić lekarz na podstawie wspomnianego wyżej pełnego badania biochemicznego (np. stwierdzenie, że ktoś cierpi na chorobę metaboliczną kwasica wyłącznie na podstawie pomiaru pH moczu, co jest praktyką powszechną wśród laików, jest w istocie szarlatanerią). A ponieważ z punktu widzenia definicji równowagi kwasowo-zasadowej ze strony współczesnej medycyny są to naprawdę ekstremalne zaburzenia równowagi, ich rozwiązanie również temu odpowiada - zaburzenia oddychania koryguje się na przykład sztucznie wentylacja płuc, zaburzenia metaboliczne, na przykład spowodowane dializą.

Równowaga kwasowo-zasadowa z punktu widzenia tendencji do zdarzeń metabolicznych.

Podejście to opiera się na próbie spojrzenia na funkcjonowanie organizmu z holistycznego (holistycznego) punktu widzenia. Jest to punkt widzenia, który powstawał i rozwijał się stopniowo w kontekście historycznego rozwoju niektórych kultur. W niczym nie zaprzecza wysiłkom współczesnej nauki na rzecz podejścia eksperckiego, opartego na analizach metabolizmu. Faktem jest jednak, że holistyczna koncepcja terminu „równowaga kwasowo-zasadowa” ma nieco inne znaczenie niż prezentuje to współczesna medycyna, co jest przyczyną nieporozumień i podziałów przy próbach budowania mostów pomiędzy obydwoma „światami”. Równowaga kwasowo-zasadowa jest tu postrzegana jako zespół procesów i procesów zachodzących w organizmie, które w obszarze kwasowo-zasadowym poruszają się albo w kierunku „kwaśnym”, albo „zasadowym”. To znaczy że:

1. Ocenia tendencje i kierunki przemian metabolicznych na poziomie kwasowo-zasadowym,

2. Stara się „przewidywać”, co jest podstawą jej działań zapobiegawczych, aby naprawić coś, czego nie da się wykryć na podstawie analiz biochemicznych (jedna z podstawowych różnic między naukowym a holistycznym podejściem do diety polega na tym, że nowożytno-naukowe jest zorientowany na tłumienie objawów, a holistyczny na zapobieganie lub usuwanie przyczyny. Dopóki nie nastąpi ujednolicenie podejścia, te dwa światy nigdy się nie zgodzą).

3. W rozwiązywaniu zaburzeń równowagi kwasowo-zasadowej stosuje się metody cząstkowe, ale stanowią one część całości (wyrażone alegorycznie: „na jedną dziurę stosuje się kilka łat”). Ponieważ panuje tendencja do całościowej oceny funkcjonowania organizmu, dość uwzględnia się szereg czynników wpływających na równowagę kwasowo-zasadową. Pracujemy nad modyfikacją diety, układem oddechowym, reżimem snu, stresem, fitoterapią, ruchem, specyficznym systemem masażu itp.

Najczęściej równowaga kwasowo-zasadowa związana jest z dietą, oceniane są tutaj następujące czynniki:

1. Objętość diety.
Na tym polega zasadnicza różnica między umiarem a obżarstwom, przy czym oba podejścia zasadniczo wpływają na jakość procesów metabolicznych i ich wpływ na równowagę kwasowo-zasadową.

2. Ilość poszczególnych makroskładników w diecie.
Na przykład nadmiar cukrów prostych lub białek zwykle prowadzi do reakcji tworzenia kwasów. Lub diety wysokotłuszczowe (z przewagą tłuszczów i minimalną ilością węglowodanów), które opierają się na powstawaniu ketozy, przesuwają równowagę kwasowo-zasadową w kierunku kwasotwórczym.

3. Ilość i proporcje poszczególnych pierwiastków (minerałów).
Istnieją minerały o działaniu zasadowym (sód, potas, wapń, magnez, żelazo) i minerały o działaniu kwasowym pierwiastki (siarka, fosfor, chlor, jod). W zależności od ich zawartości w diecie mamy wpływ na procesy kwasowo-zasadowe zachodzące w organizmie. Ogólnie rzecz biorąc, każdy produkt spożywczy zawiera oba rodzaje minerałów i proporcje między nimi są decydujące.

4. Sposób spożycia żywności.
Konsekwentność gryzienia i żucia oraz spokój podczas jedzenia to główne czynniki wpływające na jakość całego procesu trawienia pokarmu i wynikających z niego zjawisk kwasowo-zasadowych.

5. Sposób przygotowania posiłków.
Przykładowo zbyt wysoka temperatura podczas przygotowywania żywności powoduje zmianę struktury składników odżywczych (powstanie kwasów tłuszczowych trans w tłuszczach, akryloamidu ze skrobi itp.), spożycie takiej żywności wpływa także na procesy kwasowo-zasadowe w organizmie.

6. Ocena rodzaju żywności pod kątem jej wpływu na równowagę kwasowo-zasadową.
Istnieją dwa rodzaje żywności kwaśnej i zasadowej:
Żywność może być z natury kwaśna (o określonej wartości pH) lub kwasotwórcze ( powodujące reakcję kwasową po trawieniu).
To samo dotyczy zasad – istnieją produkty zasadowe lub zasadotwórcze.
Na przykład cytrynowy zawiera mocne kwasy (jego pH wynosi 2-3), ale w organizmie dzieje oparty na zasadach. Dzieje się tak dlatego, że podobnie jak wiele innych owoców i warzyw zawiera także, oprócz kwasów, wiele podstawowych pierwiastków, które mają zdolność prowadzenia procesów kwasowo-zasadowych po trawieniu takiego pokarmu w kierunku zasadotwórczym (te pierwiastki biorą udział w reakcjach neutralizujących kwasy w organizmie).

Z oceny tych czynników można nie tylko wnioskować, jak metabolizm jednostki jest ustawiony na poziomie równowagi kwasowo-zasadowej, ale także tak dostosować dietę, aby zapewnić homeostazę. Ale zawsze trzeba to robić ze świadomością, że są to wskaźniki ogólne i nienaukowe (co nie jest „winą systemu”, ale faktem będącym integralną częścią filozofii podejścia holistycznego opartego na obserwacji i indywidualna wycena).